İvan Danilov, RİA Novosti
BAKI, 29 iyul — Sputnik. Küçədə həvəskarlar danışırlar ki, Rusiya ilə bağlı hər şey pisdir, tezliklə daha da pis olacaq və onda əsl bayram olacaq. Reuters agentliyinin OPEC-dən olan məlumatlı mənbəsinin dediyinə görə, neft ixrac edən ölkələrin alyansı neftə olan tələbatın heç vaxt bərpa olunmayacağı ssenarini ciddi şəkildə nəzərdən keçirirlər. Və bu, neft hasil edən ölkələr üçün kifayət qədər ağır nəticələrə səbəb olacaq.
Britaniya xəbər agentliyinin məlumatına görə, koronavirus epidemiyası və neftin qiymətinin aşağı düşməsi OPEC-in bəzi vəzifəli şəxslərini müəyyən suallara cavab axtarmağa həvəsləndirib. Suallar isə belədir: 60 il bundan əvvəl neftin ən güclü tərəfdarı (istifadəçisi) olan bir şəxs bu gün özünə belə bir sual verə bilərmi ki, davamlı dəyişikliklər tələbatın kəskin azalmasına gətirib çıxarmayacaq ki? Yaxud, əgər neft erası sona yaxınlaşırsa, tədarükü necə idarə etmək daha yaxşıdır?
OPEC-in keçmiş və fəaliyyətdə olan yüksək vəzifəli nümayəndələri də daxil olmaqla, agentliyin istinad etdiyi mənbələr qeyd ediblər ki, OPEC özünün qlobal neft tələbatı ilə bağlı proqnozlarına permanent azalma istiqamətində yenidən baxmalıdır. Lakin reallıq ondan ibarətdir ki, təşkilatın rəsmi mövqeyi heç də o qədər bədbin deyil.
Əslinə qalsa, "Reuters"-in bu materialı böyük maraq (hətta demək olar ki, qalmaqal) doğurub: əgər neft hasil edən ölkələr alyansının səhnə arxasında "neft erası"nın sonu müzakirə edilirsə, bu, həqiqətən də, vəziyyətin ciddiyə doğru dəyişməsi deməkdir. Bu, həm də o deməkdir ki, Rusiya, Kanada və ya Norveç kimi müxtəlif ölkələr gələcək planlarını yenidən nəzərdən keçirməyə məcburdur.
Amma bu, ilk dəfə deyil ki, Qərbin (özü də təkcə Qərbin deyil) media mütəxəssisləri anonim (bəzənsə anonim olmayan) yüksək rütbəli mənbələrlə birlikdə artıq baş tutmuş və ya "neft erası"nın başlanan qürubunu təntənəli şəkildə bəyan edirlər. Koronavirus iqtisadi şoka, əslində, neftə tələbatın azalması ehtimalının uzunmüddətli mənzərəsinə yeni bir şey əlavə etmədi və sadəcə, əvvəllər iki bənddən ibarət olan siyahını doldurdu: qlobal istiləşməyə qarşı mübarizə tədbirləri və "yaşıl enerji" texnologiyalarının görünməmiş inkişafı. Müvafiq olaraq, bu iki amilə indi belə bir tezis əlavə olunur: koronavirus planetin iqtisadiyyatını elə sarsıdacaq ki, neftə tələbat heç vaxt əvvəlki səviyyəsinə çatmayacaq. Başqa sözlə, koronavirus istehlakçıların davranışında elə dəyişikliyə gətirib çıxaracaq ki, hətta ümumilikdə iqtisadiyyat bərpa edildikdən sonra da onlar işə avtomobillərlə getməyəcəklər (və yaxud hamı məsafədən işləyəcək). Və yaxud, turizm epidemiya fonunda öləcək. Çünki artıq tətillərdə heç yerə getməyəcəklər.
Müxtəlif ölkələrdə müşahidə edilən ənənəvi turizm istiqamətlərinə çıxışın bərpası ilə bağlı ajiotaja baxsaq, istehlakçı davranışının permanent şəkildə dəyişməsinə çətin ümid edək. Bütövlükdə dünya iqtisadiyyatının bərpası, hətta iki və ya dörd il çəksə belə, neftə tələbatın təbii artımını ləngitmək deməkdir. Əməkdaşların əhəmiyyətli hissəsinin məsafədən iş rejiminə keçməsi haqqında 2004-cü ildən - internet dövrünün başlanmasından bu yana danışılır. Lakin aparılan eksperimentlərin əksəriyyəti uğurlu olmayıb. Məlum olub ki, belədə intizam və məhsuldarlıq tez-tez aşağı düşür. Üstəlik, məsafədən işləyən əməkdaşlardan fərqli olaraq, ofisdə işləyən həmkarlar rəhbərliklə şəxsən əlaqə saxlaya və "ofis siyasəti"nə daha yaxşı istiqamətlənə bilirlər. Bundan başqa, evdən işləyən işçilərin xidməti pilləkənlə yüksəlməsi məsələsində hər hansı dəyişiklik baş vermir və bu səbəbdən də, məsafədən işləmək yetərincə cəlbedici olmur.
Neftə olan təlabatla bağlı yeganə ciddi təhlükə, rəqabət qabiliyyətli elektromobillər, elektrik yük maşınları və dəniz elektrik konteyner gəmiləri kimi müəyyən real texnoloji sıçrayış ola bilər. Amma bura da koronavirus yeni bir şey gətirməyib - yeni texnologiyalar riski həmişə var. "İqlimin xilası uğrunda mübarizə"nin qayğısına qalan ölkələrdə (yəni Avropa İttifaqında) neftdən zorla imtina etmək və ya karbohidrogenlərə təxirəsalınmaz tariflərin tətbiqi ağlabatan deyil. Emmanuel Makronun və "sarı jiletlilər"in (ekoloji verginin tətbiqindən sonra etirazlara başlayanlar) təcrübəsindən də çox aydın şəkildə görmək olar ki, inzibati tədbirlərlə maneəsiz iqtisadiyyat qurmaq cəhdi çox pis və təhlükəli ideyadır. Özü də neft hasilatçıları üçün deyil, "yaşıl illüziyalar"ı sınaqdan keçirən siyasətçilər üçün təhlükə yaradır.
Qeyd etməmək olmaz ki, nə qədər paradoksal olsa da, məhz hər hansı resursun hasilat sahəsinin gələcəyi ilə bağlı maksimum narahatlıq anlarında bu sahəyə yatırımlar daha cəlbedici olur. Bəlkə də bir-iki ildən sonra dünya neft hasilatının acınacaqlı gələcəyi ilə bağlı hazırkı diskussiyalar gülünc görünəcək.
Məsələn, "Financial Times"-a müsahibəsində ən qədim müstəqil şist şirkətlərindən biri olan "Parsley Energy"-nin prezidenti Mett Gelleher bildirib ki, ABŞ-da artıq neft hasilatının pik səviyyəsi keçib. Gündəlik rekord səviyyə 13,1 milyon barrelə qədərdir. Yaxın gələcəkdə bu, bərpa olunmayacaq və mister Gelleherin özü belə öz həyatında həmin səviyyəni görəcəyini gözləmir.
Bundan başqa, indi, artıq çox az adamı maraqlandırır ki, ABŞ-da şist neft ehtiyatları barədə rəqəmlər kifayət qədər saxta olub. Bu, "Kreml təbliğatı"nın qiymətləndirməsi deyil, Amerikanın "Bloomberg" İnformasiya Agentliyinin araşdırmasının nəticəsidir. Şirkətin hazırda fəaliyyətdə olan və eləcə də keçmiş mühəndis-geoloqları (söhbət beş nəfərdən gedir-red.) anonimlik qorunmaq şərtilə "Bloomberg"-ə verdikləri müsahibədə deyiblər ki, onlar həddindən artıq nikbinliyin mükafatlandırıldığı korporativ mədəniyyəti təmsil edirlər. Fikri soruşulan mühəndislərdən ikisi qeyd edib ki, şist şirkətlərinin rəhbərləri onlara birbaşa ehtiyatları "şişirtməyi" əmr ediblər. Digərləri isə qeyd ediblər ki, şirkət bu cür sorğuların olacağını qabaqcadan nəzərə alıb. Odur ki, aqressiv qiymətləndirmə təklif edən mühəndislər xidmətdə yüksəlişə nail olurlar. Bəziləri deyirlər ki, onlar və ya həmkarları əsas göstəriciləri "bəzəmək" istəmədikləri üçün işdən qovulublar.
Son illərdə şərti neft hasilatına investisiya qoyuluşunun xroniki çatışmazlığını nəzərə alsaq, epidemiyadan sonra tələbat bərpa olunacaq, lakin neftin həcmi onu təmin etmək üçün kifayət etməyəcək. Və daha inandırıcıdır ki, ilk baxışdan OPEC+ alyansının qarşısında duran ssenarilərdən biri hasilatı düzgün idarə etmək vəzifəsi olacaq. Söhbət neft qiymətlərinin daha yüksək olacağı şəraitdən gedir.
