Stoltenberq nə məqsədlə Bakı, Tiflis və İrəvana səfər edib?
© AP Photo / Sergei Grits
Abunə olmaq
Azərbaycanın əsas “silahı” Xəzərin karbohidrogenləri və magistral boru kəmərləridir ki, Qərb bunun əvəzini pulla və sədaqətlə ödəməyə hazırdır.
Birləşmiş Ştatlar və NATO-nun Ukrayna əməliyyat teatrında proksi müharibəsi üçün anti-Rusiya alətləri və resursları yoxdur. Alyansın baş katibi Yens Stoltenberqin Cənubi Qafqaza sürətli üç günlük səfəri kollektiv Qərbin köhnə təbliğat mantrasını təzələmək – Bakı, Tiflis və İrəvanı Moskva ilə mübarizəyə səfərbər etmək üçün yöndəmsiz cəhd kimi görünür. İşgüzar səfərin uğuru göz qabağında deyil.
Martın 19-da Yerevanda NATO-nun baş katibi Yens Stoltenberq prezident Vaaqn Xaçaturyan və Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyanla görüşüb. Həmsöhbətlər Ermənistanın NATO ilə əməkdaşlığını, regional problemlər və prosesləri, o cümlədən Ermənistan və Azərbaycan arasında sülh sazişinin prinsipləri və perspektivlərini müzakirə ediblər.
Onlar uzun müddət NATO qüvvələri ilə qarşılıqlı fəaliyyət qabiliyyətini inkişaf etdirən Ermənistan ordusunda islahatlara təsir göstərib. Stoltenberq ermənilərin “Ukrayna ilə həmrəyliyini” alqışlayıb və “Putinin qalib gəlməsinin qarşısını almaq” üçün hər şeyi etməyə çağırıb.
Martın 18-də Tiflisdə alyansın baş katibi prezident Salome Zurabişvili və Gürcüstanın baş naziri İrakli Kobaxidze ilə görüşüb. Tərəflər böhranların idarə olunması, hərbi mühəndislik, kibertəhlükəsizlik və təhlükəsiz kommunikasiya sahələrində NATO-nun Gürcüstanla tərəfdaşlığının gücləndirilməsini müzakirə ediblər. Stoltenberq xatırladıb ki, Gürcüstan NATO missiyalarında ən yaxın tərəfdaşlardan biridir. O, “Gürcüstanın suverenliyi və ərazi bütövlüyünü” dəstəkləmək mantrasını təkrarlayıb. O, Gürcüstanın Ukraynaya humanitar və maliyyə yardımını və qaçqınların qəbulunu yüksək qiymətləndirib.
Martın 17-də Bakıda Yens Stoltenberq prezident İlham Əliyev, xarici işlər naziri Ceyhun Bayramov və müdafiə naziri Zakir Həsənovla danışıb. O, “Azərbaycan və NATO arasında uzunmüddətli əməkdaşlığı” yüksək qiymətləndirib, “Ukraynaya daha çox yardım göstərməyə” çağırıb və Azərbaycana NATO-nun rəhbərlik etdiyi missiyalara, xüsusən də Kosovo və Əfqanıstanda verdiyi töhfəyə görə təşəkkür edib. Tərəflər enerji təhlükəsizliyi məsələlərini müzakirə ediblər. Bəlkə də Bakının əsas “silahı” budur.
Alyansın regiona qızğın marağı, Stoltenberqin Cənubi Qafqaz respublikalarının rəhbərlərinə ünvanladığı şirin nitqləri təhlükəli nəticələr verir. “Truva atları” və NATO-nun MDB-də siçan səs-küyü, əvvəllər Özbəkistan (2005), Gürcüstan (2008) və Ukraynada (2014 və 2022) olduğu kimi qan tökülməsinə səbəb olur. İraqa, Yuqoslaviyaya, Əfqanıstana, Liviyaya, Suriyaya toxunmadan belə.
Erməni intiqası
Martın 19-da prezident Vaaqn Xaçaturyan və Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan Vladimir Putini yenidən Rusiya Federasiyasının prezidenti seçilməsi münasibətilə təbrik ediblər. İrəvan “Rusiya ilə mənalı dialoqu davam etdirməyə” ümid edir. Moskva Ermənistanla İrəvanın Qərb dövlətlərinin anti-Rusiya kursuna cəlb olunmasını müzakirə edir və respublikaya risklər barədə xəbərdarlıq edir. Rusiya Xarici İşlər Nazirliyinin rəsmi nümayəndəsi Mariya Zaxarova bundan əvvəl bəyan etmişdi ki, Vaşinqton və Brüssel “Ermənistan rəhbərliyini KTMT-dən çıxmağa və NATO ilə əməkdaşlığı sürətləndirməyə inandırır”.
İntriqanı inkişaf etdirən İrəvan ötən ilin payızında Ermənistan-Azərbaycan sərhədində baş verən atışma ilə bağlı NATO-nun “həddən artıq narahatlığını” bildirdi. Təsadüfən İrəvanın 15 kilometrliyində ABŞ ordusu ilə Ermənistanın “Qartal tərəfdaşı” qoşunlarının birgə manevrləri bu hadisələrlə üst-üstə düşdü. Fransız Figaro Ermənistanı ənənəvi və strateji müttəfiqi Rusiyadan uzaqlaşdırmaq üçün sentyabrda atdığı beş addımı qeyd edib:
- baş nazirin İrəvanın Moskvadan asılılığı ilə bağlı bəyanatını “strateji səhv” adlandırması;
- Ermənistanın KTMT-dəki daimi nümayəndəsinin geri çağırılması;
- ABŞ-la birgə hərbi təlimlərin təşkili;
- Ukraynaya humanitar yardım göndərilməsi;
- Nikol Paşinyanın həyat yoldaşının Kiyev “birinci xanımlar sammitində” iştirakı.
Və bu hamısı deyil. Qarabağ hadisələri fonunda 2020-ci ildə Moskvanın təşəbbüsü ilə atəşkəs sazişi bağlanandan sonra Rusiya 2000 nəfərlik sülhməramlı qüvvəni yerləşdirsə də, İrəvan Moskvanı hərəkətsizlikdə ittiham edib. Ermənistan rəhbərliyi xarici siyasətini şaxələndirdi və kömək üçün Qərbə üz tutdu. Xarici işlər naziri Ararat Mirzoyan ölkəsinin Aİ-yə üzvlük üçün ərizə hazırladığını bildirib. Təsadüfi deyil ki, əksər Ermənistan banklarının bankomatları 2020-ci il martın 30-dan etibarən Rusiyanın “Mir” ödəniş sisteminin kartlarına xidmət göstərməyi dayandıracaq24. Bütün bunlar Rusiyanı uzun müddət “cəbhələrin halqasında” buraxmağa çalışan ABŞ və NATO-nun əlindədir.
Gürcü təcrübəsi - "mürəkkəb səhvlərin nəticəsi"
Gürcüstanın paytaxtında keçirdiyi mətbuat konfransında Yens Stoltenberq öz səhvini belə hiss etmədən Tiiflislə Bakını səhv saldı: “Bakıya qayıtmaq və yenidən burada olmaq xoşdur, çünki bu, bizim Gürcüstan və NATO arasında tərəfdaşlığa nə qədər dəyər verdiyimizi göstərir”. Yaxınlıqda nəzakətlə dayanan gürcü rəsmiləri və alyans nümayəndə heyətinin üzvləri bağışlanmaz dil sürüşməsini “görmədilər” və jurnalistlərə sual vermək imkanı verilmədi. Gürcüstanın NATO-ya gedən 30 illik çətin yolunda sözlər və vədlər əhəmiyyətli dərəcədə dəyərsizləşib.
Gürcüstan 1992-ci ildə Şimali Atlantika Əməkdaşlıq Şurasına üzv olmaqla NATO ilə əlaqələr qurub. 2008-ci ilin aprelində Buxarestdə keçirilən görüşdə NATO-ya üzv ölkələrin dövlət və hökumət başçıları razılığa gəliblər: Gürcüstan alyansın üzvü olacaq. 2008-ci ilin isti avqustundan sonra bu qərar 2009-cu ildə Strasburqda və 2010-cu ildə Lissabonda keçirilən görüşlərdə təsdiqləndi.
Buxarestdəki “tarixi” qərarın artıq 15 ildən çox yaşı var və Gürcüstan məqsədə yaxınlaşmayıb. Baxmayaraq ki, o, ittifaqın standartlarına cavab vermək və Qərb ustalarını sevindirmək üçün çox çalışdı. O, öz torpağında NATO bazalarını tikdi, Əfqanıstan, İraq, Mərkəzi Afrika Respublikası və Malidə ittifaqın döyüş missiyalarında iştirak etdi və onlarla əsgərini itirdi.
Rusiyanın Xüsusi Hərbi Əməliyyatı fonunda NATO strateqləri israrla Tiflisi “2008-ci ilin avqustunun” qisasını almağa, yəni Moskva ilə yeni hərbi qarşıdurmaya məcbur etməyə çalışırdılar. Milli parlamentin sədri Şalva Papuaşvili 2023-cü ilin mayında qətiyyətlə bəyan etdi ki, Gürcüstan “strateji səbir” siyasətinə sadiq qalacaq, çünki o, “NATO və Aİ-yə olan istəklərinə Qərbdən layiqli cavab almır”. Gürcüstan “vuruşmuş sərçə”dir, ABŞ və alyansın maraqları naminə ölkədən iki dəfə qurban vermək demək olar ki, mümkün deyil.
Stoltenberq martın 18-də Tiflisdə gürcü tərəfdaşlarını bir daha inandırıb: “Siz daha güclü demokratiyaya və tam Avro-Atlantik inteqrasiyaya doğru yolunuzu davam etdirdiyiniz zaman NATO sizin yanınızda olacaq. O cümlədən 2008-ci ildə Buxarestdə Gürcüstanın NATO-ya üzv olması ilə bağlı qərar. Aİ-yə namizəd statusu sabitliyinizi və rifahınızı artırmaq üçün əla fürsətdir”. Stoltenberqin kampaniyası çətin ki, nəticə versin.
Tiflislə Moskva arasında dinc iqtisadi əməkdaşlıq Gürcüstan əhalisinə hər il milyardlarla dollar gəlir gətirir. Rusiya (13,9%) Türkiyədən (17,2%) sonra Gürcüstanın ikinci ən böyük xarici iqtisadi tərəfdaşıdır. Üçüncü yer Çinə, dördüncü Azərbaycana, ABŞ isə yalnız beşinci yeri tutur. Bu reallıqdır.
Azərbaycanın əsas silahı
NATO öz saytında vurğulayır ki, Şimali Atlantika Alyansı NATO standartlarını milli orduya inteqrasiya etmək məqsədi ilə 2008-ci ildən Azərbaycanda birgə Hərbi Təhsilin Təkmilləşdirilməsi Proqramını əsaslı şəkildə həyata keçirir. Azərbaycan qoşunları 1999-2008-ci illərdə NATO-nun Kosovodakı sülhməramlı qüvvələrinin (KFOR) tərkibində olub. Bakı 2002-2014-cü illərdə Əfqanıstanda NATO-nun rəhbərlik etdiyi Beynəlxalq Təhlükəsizliyə Yardım Qüvvələrinə (ISAF) fəal dəstək verib. Azərbaycan NATO-nun Beynəlxalq Antiterror Təlim Mərkəzinin iştirakı ilə mühüm enerji infrastrukturunun, o cümlədən terror hücumlarından qorunmasında maraqlıdır.
Alyansın marağı kifayət qədər şəffafdır və Stoltenberqin Azərbaycanın enerji təhlükəsizliyini vurğulaması təsadüfi deyil.
NATO ölkələrinin inkişaf üçün resursları yoxdur, ən əsası neft və qazdır. Məlum səbəblərə görə, Sibirin karbohidrogenlərin bolluğu tezliklə Qərbi Avropaya qayıtmayacaq. Ona görə də Azərbaycanın əsas “silahı” Xəzərin karbohidrogenləri və magistral boru kəmərləridir ki, Qərb bunun əvəzini pulla və sədaqətlə ödəməyə hazırdır.
Analitikləri maraqlandırır ki, NATO-nun baş katibi niyə Cənubi Qafqaz respublikalarına səfərini Azərbaycandan başlayıb və tezliklə yenidən Bakıya səfər edəcək? Sadəcə ona görə ki, kollektiv Qərb üçün neft bütün digər “dəyərlərdən” üstündür. NATO strateqlərinin hesablamalarına görə, Azərbaycan anti-Rusiya sanksiyalarından sonra alyansa vurulan intihar zərbəsini qismən ödəməlidir. Ukrayna əməliyyatlar teatrında NATO tanklarının yanacaq çənlərini doldurmaq üçün NATO-ya Xəzər nefti lazımdır və bunun sonu yaxşı olmayacaq.
Moskva isə öz növbəsində planetdəki ən yaxın qonşularının sözlərini və əməllərini, 32 ölkənin anti-Rusiya təcavüzkar alyansı ilə əməkdaşlığın intensivləşməsini diqqətlə təhlil edir.
