Rusiya Mərkəzi Bankı Qərbin sanksiyalardan gözləntilərini necə "məhv etdi"
© Sputnik / Мария Девахина
Abunə olmaq
Rusiya iqtisadiyyatı Qərb sanksiyalarına tab gətirdi. Həm əvvəlcədən qəbul edilmiş, həm də keçən ilin fevralından bəri görünməmiş təzyiqlərin başlamasından sonra Rusiya Bankının tədbirləri bu işdə mühüm rol oynadı.
BAKI, 1 dekabr — Sputnik. Bu həftə Amerikanın "Politico" nəşri Rusiya Federasiyası Mərkəzi Bankının sədri Elvira Nabiullinanı gələn il "Avropanın siyasi həyatını formalaşdıracaq" 28 nəfərin siyahısına daxil edib. Rusiya Mərkəzi Bankının rəhbəri "dağıdıcılar" kateqoriyasında birinci yeri tutub - nəşr siyahıya sənayeni və ya peşəni kökündən dəyişdirən insanlar daxil edib.
Elvira Nabiullina Rusiya iqtisadiyyatının gücləndirilməsinə və görünməmiş Qərb sanksiyalarının nəticələrinin qarşısının alınmasına verdiyi töhfəyə görə "Politico"nun reytinqinə başçılıq edib. Rusiya Bankı Rusiya iqtisadiyyatını "xilas etməkdə" və sanksiyaların təzyiqinə uğurla müqavimət göstərməkdə hansı rolu oynayıb? "Sputnik" bunu ekspertlərdən öyrənib.
Görünməmiş təzyiqlə üzləşmək
"2022-ci ildə hökumətin və Rusiya Bankının sanksiyaların nəticələrini dayandırmaq üçün fövqəladə əlaqələndirilmiş hərəkətləri bir-birini tamamladı və ümumiyyətlə, həqiqətən "iqtisadiyyatı xilas etdi", - deyə "Sputnik"ə müsahibəsində "Finam" Maliyyə Qrupunun makroiqtisadi təhlil şöbəsinin rəhbəri Olqa Belenkaya qeyd edib.
"Mövcud şəraitdə iqtisadiyyatda bazar tənzimlənməsinin mümkün olan maksimum həcminin qorunması məhz Rusiya Bankından asılı idi - bu, ilk növbədə strateji perspektiv baxımından vacibdir", - deyə ekspert sözünə davam edib.
Onun sözlərinə görə, makroiqtisadi siyasətin uyğunlaşdırılması tədbirləri situasiyadan asılı olaraq mütəmadi olaraq həyata keçirilir - Rusiyaya qarşı görünməmiş sanksiya təzyiqi başlayandan sonra Mərkəzi Bank dövlət xərclərinin artmasının inflyasiya yönümlü təsirinin, kreditləşmənin yüksək artım tempinin və əmək bazarında qıtlığın qarşısının alınması üçün əsas dərəcənin yüksək dəyərləri siyasətinə keçməyə məcbur olub.
"Xarici ixrac şərtlərinin müəyyən qədər yaxşılaşması və ən böyük ixracatçılar üçün valyuta nəzarəti elementlərinin müvəqqəti tətbiqi ilə birlikdə əsas məzənnənin kəskin artması rublun möhkəmlənməsinə imkan verdi ki, bu da digər amillər bərabər olduqda, inflyasiya təzyiqini azaltmalıdır", - deyə Olqa Belenkaya bildirib.
"Bu günlərdə Rusiya Federasiyasının Mərkəzi Bankı 2024-cü ilin yanvarından daxili valyuta bazarında əməliyyatlar mexanizminin bərpa olunacağını elan edib", – deyə o, xatırladıb.
Nəticədə Rusiya Bankı Milli Rifah Fondundan (Rusiya Dövlət Ehtiyat Fondu - Red.) ilin sonuna qədər gözlənilən xərclərin inflyasiya təzyiqlərini zəiflətməklə büdcə kəsirinin rubl pul kütləsinə maliyyələşdirilməsinə təsirini "sterilizə edəcək". Valyutanın təxirə salınmış alış amili isə gələn il tənzimləyici tərəfindən gözlənilən təmiz valyuta alış əvəzinə onun xalis satışlarının davamı ilə ifadə edilə bilər ki, bu da ən böyük ixracatçılar üçün valyuta gəlirlərinin geri qaytarılması və məcburi satılmasının müvəqqəti qaydası 2024-cü ilin aprelində ləğv olunsa belə, rublun dəstəkləməsini təmin edə bilər", - deyə ekspert sözünə davam edib.
"Rusiya Bankının 2022-ci ildə Rusiya əleyhinə sanksiyaların tətbiqindən sonra yüksək bazar dəyişkənliyi, depozitlərdən və əmanətlərdən vəsaitlərin çıxması şəraitində əsaslı və vaxtında atdığı addım qısamüddətli likvidlik normasına əməl edilməsi baxımından ən böyük bank strukturlarına rahatlıq verilməsi idi. Əsas dərəcəni manipulyasiya etmək, həmçinin valyuta məhdudiyyətlərinin tətbiqi məqama uyğun və nəticə üzrə səmərəli olub", - deyə Q. V. Plexanov adına Dövlət və bələdiyyə maliyyələri kafedrasının dosenti Yelena Voronkova fikirlərini bölüşüb.
Rusiya Federasiyası Hökuməti yanında Maliyyə Universitetinin Qlobal Tədqiqatlar İnstitutunun elmi direktoru Aleksandr İlyinskinin "Sputnik"lə söhbətində qeyd etdiyi kimi, Mərkəzi Bankın banklara və müəssisələrə əlavə likvidlik və kreditlər ayırmasını yumşaltmaq məqsədilə sanksiyaların mənfi nəticələri ölkənin maliyyə sisteminin sabitliyini qoruyub saxlamağa və iqtisadiyyatın real sektoru üçün riskləri azaltmağa kömək edib.
"RİKOM-TRAST"ın analitik şöbəsinin rəhbəri, iqtisad elmləri namizədi Oleq Abelev inflyasiya təzyiqi ilə mübarizəyə yönəlmiş əsas tədbirlərdən pul siyasətinin sərtləşdirilməsini xüsusi qeyd edib.
"Mərkəzi Bankın əsas vəzifəsi əsas məzənnəni dəyişdirməklə istehlak tələbini soyutmağa çalışmaqdır. Ümumiyyətlə, Mərkəzi Bankın əsas missiyası inflyasiyanın hədəflənməsidir. Pul siyasəti çərçivəsində qarşıya qoyulan məqsədlər Mərkəzi Bank tərəfindən uğurla həyata keçirilir - istehlakçı tələbatı soyudulub", - deyə ekspert qeyd edib.
"Ümumiyyətlə isə, misli görünməmiş sanksiyalar təzyiqi ilə mübarizə və maliyyə bazarının qorunmasına yönəlmiş uğurlu tədbirlərin sayı minlərlədir", - Milli Tədqiqat Universiteti Ali İqtisadiyyat Məktəbinin İnkişaf Mərkəzi İnstitutunun eksperti İqor Safonov belə hesab edir.
Rusiya Bankının Rusiya iqtisadiyyatı üçün bu çətin dövrdə əldə etdiyi əsas nailiyyətləri ümumən xarakterizə etsək, ilk növbədə, bu, maliyyə sisteminin sabitliyinin qorunmasıdır. O, dövlət və biznes arasında dəstək tədbirlərinin mühüm vasitəçisi və dirijoru kimi çıxış edərək, demək olar ki, fasiləsiz işləməyə davam edib.
"Bu, çox vaxt təbii qəbul edilir, lakin tarixdə hamıdan daha çox sanksiyalara məruz qalan iqtisadiyyatda maliyyə institutlarının böyük müflisləşməsi, kreditlərin verilməsinin dayandırılması, ölkə daxilində ödənişlərdə o cümlədən müasir texnologiyalardan istifadədə fasilələr baş vermədi. Rusiya Bankı tərəfindən həm lazımi yumşalmaların və məhdudiyyətlərin dərhal qəbul edilməsi, həm də bazarla qarşılıqlı əlaqədə onların sürətli dəyişdirilməsi buna kömək edib", - deyə İqor Safonov bildirib.
İkincisi, ekspert qeyd edib ki, bu, makroiqtisadi sabitliyin qorunmasıdır.
"Çoxsaylı çağırışlara zidd olaraq Rusiya Bankı qısamüddətli iqtisadi və siyasi konyunkturun lehinə öz mandatının məqsədlərindən uzaqlaşmadı və vətəndaşların real gəlirlərinin qorunması və inflyasiyanın hədəfli səviyyələrə endirilməsi hesabına uzunmüddətli dövrdə Rusiya iqtisadiyyatının sabit artımı üçün şərait yaratmaq uğrunda mübarizəni davam etdirdi", - deyə İqor Safonov sözünə davam edib.
Onun sözlərinə görə, Rusiya Federasiyası Mərkəzi Bankının beynəlxalq hesablamalarda sanksiya risklərini minimuma endirmək vəzifəsinin nə qədər öhdəsindən gəldiyi sualına ən yaxşı cavab Rusiyanın digər ölkələrlə xarici ticarətin dinamik inkişaf etməsidir.
"Burada Rusiyanın neft və qaz qiymətlərinin faktiki olaraq işləməyən tavanı və idxal olunan malların yerli istehlakçı üçün əlçatanlığı var", - deyə ekspert bildirib.
Qabaqlayıcı tədbirlər oyunu
Nüfuzlu ekspertlərin "Sputnik"ə qeyd etdikləri kimi, Rusiya Federasiyası Mərkəzi Bankı əvvəlcədən bir sıra tədbirlər görüb ki, bu da 2022-ci ilin fevralından başlayaraq baş verən sasanksiy zərbələrinin yumşaldılmasına kömək edib.
Birincisi, bu, ödənişlərin fasiləsiz aparılmasını təmin edən milli ödəniş sisteminin müstəqil konturunun qurulmasıdır. İkincisi, maliyyə sisteminin sağalması və onun sistem riskinin makroprudensial tənzimləmə hesabına azaldılmasıdır ki, nəticədə banklar kapital üzrə möhkəmlik ehtiyatı ilə böhran dövrünə gəldilər. Bu da praktiki olaraq artımların və digər bir sıra güzəştlərin dağılması ilə iqtisadiyyatın struktur yenidən qurulmasını maliyyələşdirməyə imkan verdi.
Nəhayət, bir tərəfdən mümkün maliyyə, digər tərəfdən siyasi-sanksiya, o biri tərəfdən isə böhrana cavab vermək üçün beynəlxalq ehtiyatların şaxələndirilmiş yerləşdirilməsi siyasəti öz mənasına görə tamamilə düzgün idi. Əslində heç kim bu risklərdən hansının praktikada reallaşacağını bilmirdi və bilə də bilməzdi, lakin Rusiya Bankı onların hər ikisinə şərti olaraq hazır idi", - deyə İqor Safonov sözünü tamamlayıb.
Yelena Voronkova həmçinin ilk növbədə beynəlxalq ehtiyatların toplanması və onların valyuta strukturunun dəyişməsi ilə bağlı pul siyasətində vaxtında dəyişiklikləri vurğulayıb.
"Artan geosiyasi riskləri nəzərə alaraq, Rusiya Bankı əvvəlcədən de-dollarizasiya prosesini gücləndirdi. Rusiya Bankının beynəlxalq ehtiyatlarında dolların payı 2017-ci ilin martından 2021-ci ilin iyununa qədər, təxminən üç dəfə - 45,3%-dən 16,4%-ə qədər azalıb. Alternativ valyutalara və qızıla investisiyalar artıb. Məsələn, eyni dövrdə Rusiyanın beynəlxalq ehtiyatlarında yuanın payı 0,1%-dən 16,4%-ə, qızılın payı isə 2010-cu ildən 2022-ci ilə qədər 4 dəfədən çox - 5,1%-dən 21,5%-ə qədər artıb. Üstəlik, qızılın böyük hissəsi əlverişli qiymət dinamikası ilə meqatənzimləyici tərəfindən alınıb", - deyə ekspert bildirib.
"2022-ci ilin fevralından xeyli əvvəl Rusiya Federasiyasının Mərkəzi Bankı aktiv şəkildə öz valyuta ehtiyatlarında ABŞ dollarının payını azaltmağa başladı, avro və yuanın payını isə artırdı. Bu, dollardan asılılığı azaltmağa və bu valyuta ilə bağlı məhdudiyyətlər və sanksiyalarla bağlı riskləri azaltmağa kömək etdi. Rusiya Federasiyasının Mərkəzi Bankı ehtiyat aktivlərində qızılın payını artırmağa davam edib. Bu, ehtiyatların kifayət qədər olmasına və milli valyutanın möhkəmlənməsinə kömək etdi", - deyə Aleksandr İlyinski razılaşıb.
Yelena Voronkovanın sözlərinə görə, Rusiya Bankı tərəfindən də beynəlxalq ehtiyatların yüksək səviyyədə təminatı məsələsi də həll olunub.
"Bütün bunlar meqa tənzimləyiciyə Rusiyaya qarşı sanksiyaların kəskin şəkildə sərtləşdirilməsi kontekstində, hətta xarici Rusiya aktivlərinin bir hissəsi dondurularkən belə, valyuta bazarındakı dəyişkənliyin öhdəsindən gəlməyə imkan verdi. Həmçinin, Rusiya Bankı tərəfindən SWIFT sistemini əvəz edə bilən və daxili bazarda fasiləsiz hesablaşmaları təmin edən Maliyyə Mesajlarının Ötürülməsi Sisteminin yaradılması da müsbət qiymətləndirilməlidir", - deyə Yelena Voronkova qeyd edib.
Aleksandr İlyinski qeyd edib ki, bundan əlavə, Rusiya Federasiyasının Mərkəzi Bankı təcrübə mübadiləsi və qlobal maliyyə sisteminin sabitliyini birgə təmin etmək məqsədilə kollektiv Qərbin sanksiya təzyiqi altında digər mərkəzi banklar və maliyyə təşkilatları ilə dialoq və qarşılıqlı əlaqəni davam etdirib.
"Əvvəlcədən görülən bu tədbirlər 2022-ci ilin fevralından sonra gələn sanksiyaların yumşaldılmasına kömək etdi. Onlar Rusiya Federasiyası Mərkəzi Bankına maliyyə sisteminin və milli valyutanın sabitliyini qoruyub saxlamağa, eləcə də sanksiyalar və məhdudiyyətlərlə bağlı riskləri azaltmağa imkan yaratdılar", - deyə ekspert öz fikrini bölüşüb.
Gələcək perspektivlər
"Ümumiyyətlə, ilin ortalarına qədər ÜDM, demək olar ki, 2021-ci ilin sonundakı səviyyəyə çatdı. Eyni zamanda, daxili tələbat həddən artıq "qızdırılıb" və istehsal ehtiyatları tam yüklənib, yəni tələbatın daha da artmasına cavab olaraq, bazar istehlakına yönəlmiş əmtəə və xidmətlərin istehsalının həcmini lazımi səviyyədə artırmaq mümkün deyil. İxracın (xüsusilə onun valyuta hissəsində), idxalın və kapital axınının balansı rublun xeyrinə olmayıb. Bütün bunlar inflyasiyanın sürətlənməsi ilə nəticələndi, bunun qarşısını almaq üçün Rusiya Bankı iyuldan oktyabr ayına kimi əsas faiz dərəcəsini iki dəfə artıraraq sərt pul siyasətinə keçdi", - deyə Olqa Belenkaya bildirib.
Ekspertin fikrincə, ilin sonunda inflyasiya 7%-dən çox olacaq. Gələn il o, pik həddini keçib səngiməyə başlamalıdır.
Yelena Voronkova qısa müddətdə rublun məzənnəsində və inflyasiyada ciddi dəyişikliklərin olmayacağını güman edir.
"Meqarequlyatora məzənnə sabitliyini dəstəkləmək vacibdir ki, bu da bir tərəfdən rublun qiymət dinamikasına təzyiqinin azalmasına kömək edəcək, digər tərəfdən isə bazar müəyyənliyi amili kimi təsərrüfat subyektləri üçün inkişaf üdmsürücüsü ola bilər. Bu da, şübhəsiz ki, xərclərin, yəni inflyasiyanın artımını dayandıracaq".
"Mərkəzi Bankın büdcə qaydası çərçivəsində valyuta bazarında əməliyyatların aparılması ilə bağlı son press-relizini nəzərə alaraq, 2024-cü ildə Rusiya Bankının bazarda valyuta satışı hesabına rublun cari səviyyələrdən möhkəmlənəcəyini gözləyirik. Rusiyada inflyasiya ilin nəticələrinə görə 7,6% -ə qədər sürətlənəcək və bundan sonra 2024-cü ilin birinci rübünün sonuna qədər 8,1% -ə qədər artacaq, lakin sonra azalmağa başlayacaq və 2024-cü ilin sonuna qədər illik 4,2% -ə enəcək", - deyə İqor Səfonov proqnozu ilə bölüşüb.
"Bu gün Rusiya Federasiyasının Mərkəzi Bankı beynəlxalq ödənişlərdə sanksiya risklərini minimuma endirməkdə mühüm irəliləyiş əldə edir. Rusiya bankları və şirkətləri ödənişləri getdikcə xarici valyutada deyil, rus rublunda həyata keçirirlər. Beynəlxalq sistemlərdən asılı olmayaraq alternativ ödəniş mexanizmlərini təmin edən "MİR" və "BEST" kimi milli ödəniş infrastrukturunun inkişafı fəal şəkildə təşviq edilir. Bu, müəssisələrə və banklara sanksiya məhdudiyyətlərindən yayınmağa kömək edir və daxili ödəniş sistemlərinin sabitliyini təmin edir", - deyə Aleksandr İlyinski bildirib.
"Rusiya ixracı üçün hesablamalarda rublun payı 2022-ci ildə demək olar ki, üç dəfə artıb", - deyə Yelena Voronkova qeyd edib. – "2022-ci ilə qədər olduğu kimi, rubl hazırda da əsasən Avrasiya məkanında istifadə olunur. 2022-ci ildə malların və xidmətlərin ixracı və idxalı üzrə qarşılıqlı hesablaşmalarda Rusiya rublunda ödənişlərin payı 75% təşkil edib, il ərzində 3,5 faiz bəndi artıb. Lakin rublun "gəzişmə" coğrafiyası 2022-2023-cü illər ərzində xeyli genişlənib. Çinlə ticarətdə rublun payı əhəmiyyətli dərəcədə artıb - bu il bu göstərici 20% -ə çatıb. Türkiyə idxalında Rusiya rublunun payı 2022-ci ilin nəticələrinə görə iki yarım dəfədən çox artıb. Rusiyanın Hindistan ilə hesablaşmasında rubl hazırda, təxminən beşdə bir hissəni təşkil edir. Rublla Afrika ölkələri ilə ticarət həyata keçirilir. Rublun internasionallaşdırılması xarici iqtisadi fəaliyyətində sanksiyalar şəraitində Rusiyalı iştirakçıların imkanlarını genişləndirməklə yanaşı, onların əməliyyat fəaliyyətinin valyuta risklərini də azaldır".
Aleksandr İlyinski qeyd edib ki, bununla belə, sanksiya riskləri hələ də mövcuddur və onlar Rusiya Federasiyası Mərkəzi Bankı və Rusiya iqtisadiyyatı üçün problem yaradırlar.
"Rusiya Federasiyası Mərkəzi Bankının bu riskləri effektiv şəkildə minimuma endirmək bacarığı tərəfdaş ölkələrlə dialoqdan asılıdır. Rusiya Bankı təcrübə mübadiləsi və sanksiya risklərinin azaldılması üzrə tədbirlərin birgə işlənib hazırlanması məqsədilə digər mərkəzi banklar və maliyyə təşkilatları ilə dialoqu və qarşılıqlı fəaliyyəti fəal şəkildə dəstəkləyir. Ümumiyyətlə, deyə bilərik ki, Rusiya Federasiyası Mərkəzi Bankı beynəlxalq ödənişlərdə sanksiya risklərinin minimuma endirilməsi sahəsində nisbətən yaxşı nəticələr əldə edir. Lakin qlobal siyasətdə və maliyyə sahəsindəki daimi dəyişikliklərə görə, tərəfdaş ölkələrlə etimad əsasında dialoqun inkişafının davam etdirilməsi və yaranan çağırışlara cavab olaraq yeni tədbirlərin işlənib hazırlanması vacibdir", - deyə ekspert sözünü yekunlaşdırıb.
Digər maraqlı xəbərləri həmçinin Sputnik Azərbaycan-ın Teleqram kanalından izləyin.
